اعتماد به نفس – بخش اول

اعتماد به نفس و شیوه‌های اصلاح و تقویت آن – بخش اول

اعتماد به نفس

امروزه نقش اعتماد به نفس و اهمیت آن در پیشرفت افراد در جنبه‌های مختلف زندگی بر همه شناخته شده است. داشتن هدف، جهت و راه رشد را برای استعدادهای افراد مشخص می‌کند و نداشتن هدف یکی از نشانه‌های مشخص ضعف اعتماد به نفس است. فردی که بر خود اطمینان و اعتماد ندارد هدفی را برای خود مشخص نمی‌کند و اگر هم مشخص کند به طور جدی دنبال نمی‌کند اما فردی که اعتماد به نفس کافی دارد هدف را نیرو بخش زندگی دانسته و برای رسیدن به آن تلاش می‌کند.

تعریف اعتماد به نفس:

افراد مختلف تعاریف متفاوتی از اعتماد به نفس دارند. اعتماد به نفس یعنی اینکه فرد آنقدر به عملکرد خود اطمینان دارد که می‌تواند در جهت مصالح فرد و اجتماعی بدون لغزش گام بردارد. به طور کل می‌توان چنین گفت که اعتماد به نفس یک احساس عمومی یا رویکرد یا نگرشی است که به افراد اجازه می‌دهد تا برداشت‌های واقعی و در عین حال مثبتی از خود و موقعیت‌هایشان داشته باشند. داشتن اعتماد به نفس به این معنی نیست که افراد قادر به انجام هر کاری باشند. افراد برخوردار از اعتماد به نفس دارای انتظارات واقعی هستند و حتی اگر بعضی از انتظارات آنها برآورده نشود، ضمن ریشه‌یابی علت آن، برداشت مثبت از خودشان را ادامه داده و خود را قبول دارند. با توجه به این تعریف می‌توان چنین نتیجه گرفت که اعتماد به نفس واقعی دارای سه رکن است:

1 – ارزش بدون قید و شرط: به این معنی که همه مردم یکسان و غیرقابل مقایسه بوده و به عنوان یک انسان ارزشمندند.

2 – دوست داشتن بدون قید و شرط: کودکان دارای اعتماد به نفس در خانواده‌هایی بزرگ می‌شوند که آنها را به خاطر خودشان دوست دارند. این خانواده‌ها به زندگی فرزندانشان علاقمند هستند، به آنها احترام می‌گذارند، آنها را برای رسیدن به اهداف عالی حمایت کرده و با وضع محدودیت‌های مناسب از آنها مراقبت می‌کنند.

3 – رشد کردن: هنگامی که به طور سازنده و مفیدی زندگی می‌کنیم، تصمیمات معقولی می‌گیریم و ویژگی‌های ارزشمندی را در خودمان رشد می‌دهیم، احساس بهتری نسبت به خودمان داریم. این رشد روانی و معنوی ارزشمندی ما را تغییر نمی‌دهد بلکه به ما کمک می‌کند تا رضایت بیشتری از خودمان داشته باشیم.

اعتماد به نفس

بنابراین با توجه به این تعاریف، وقتی اعتماد به نفس بالا باشد:

1 – از زندگی احساس رضایت دارید.

2 – در روابط خود احساس قدرت و سلامت می‌کنید.

3 – اهدافی برای خود معین کرده و به آنها دست می‌یابید.

4 – در مسیر ناهموار زندگی قدم‌های بلند برمی‌دارید.

5 – برای غلبه بر مشکلات به خودتان اطمینان دارید.

اما وقتی اعتماد به نفس پایین دارید:

1 – احساس می‌کنید که شرایط زندگی خارج از اختیار شماست.

2 – در احساس استرس غرق هستید.

3 – از درگیری‌های زندگی پرهیز می‌کنید.

4 – انتظار شکست را دارید و به این مهم خواهید رسید.

نحوه شکل‌گیری و رشد اعتماد به نفس

هر انسانی بر اساس ملاک‌هایی که در اختیار دارد، همواره خود را مورد ارزیابی قرار داده و میزان کارآیی، موفقیت، توانمندی و ارزشمندی خود را تعیین می‌کند و بدین ترتیب جایگاهی که به خود می‌دهد، درجه اعتماد به نفس او را مشخص می‌کند. عوامل متعددی در فرآیند شکل‌گیری اعتماد به نفس موثرند که در این مقاله به مهم‌ترین آنها به شرح ذیل اشاره می‌شود:

1 – چگونگی پاسخ به نیازهای کودک:

تشخیص به موقع نیازهای کودک (نیازهای جسمی و روانی) و پاسخ به موقع و متعادل به آنها در رشد اعتماد به نفس او بسیار موثر است. در این صورت والدین به ویژه مادر به عنوان افراد قابل اعتماد و صادق در ذهن کودک جای می‌گیرند و در نقش یک الگوی مداوم برای هدایت ابعاد فکری، عاطفی و رفتاری او عمل می‌کنند و به دنبال آن ویژگی‌هایی مانند اعتماد، نظم، تعادل، صداقت و محبت در او رشد می‌کنند اما والدینی که در تشخیص به موقع نیازها و پاسخ به‌موقع به رفتارهای کودک ناتوان هستند؛ به عنوان افرادی غیرقابل اعتماد در ذهن کودک جای می‌گیرند و ویژگی‌هایی مانند بی‌اعتمادی، افراط و تفریط، خشم و ترس در کودک شکل می‌گیرد.

2 – برخوردهای مناسب با رفتارهای کودک:

کودک هم‌چون یک فرد بزرگسال گاه رفتارهای مناسب و سالمی از خود نشان می‌دهد و گاهی رفتارهای تخریبی و اشتباه از خود بروز می‌دهد. چگونگی برخورد والدین در ایجاد اعتماد به نفس، احساس حقارت، خود بزرگ‌بینی و تکبر بسیار موثر است.

3 – اعتماد به نفس والدین:

والدینی که اعتماد به نفس پایینی دارند و خود را باارزش و توانمند و مثبت ارزیابی نمی‌کنند به همان اندازه نیز در ارزیابی‌ها فرزندان خود را حقیر و منفی می‌شمارند و یا ممکن است برخی از والدین جهت جبران حقارت‌ها و شکست‌های زندگی خود بدون توجه به علایق و توانایی فرزندان از آنها انتظار بی‌جا دارند و یا توقعات ایده‌آلیستی دارند. چون فرزندان توان پاسخ‌گویی به این انتظارات را ندارند لذا باعث ایجاد اضطراب، افسردگی، ناامیدی و احساس حقارت در آنان می‌شوند.

4 – سیستم عقاید و افکار:

نظام اعتقادی انسان یکی از عناصر مهمی است که در ساختار و شکل‌گیری و رشد اعتماد به نفس فرد و کسانی که بدست او تربیت می‌شوند؛ دخالت دارد. انسان در دوران رشد و در محیط خانواده، مدرسه و جامعه به یک سری از توصیفات از خود می‌رسد که بر اساس آن تصویر روانی خود را می‌بیند و تحت تاثیر این تعاریف از محیط اطراف خودش را مورد ارزیابی و قضاوت قرار می‌دهد. اینکه سیستم باورها و افکار فرد، چه تعریفی از انسان دارد و جایگاه ارزشی او در آن افکار چگونه است، در شکل‌گیری مفهوم خود تاثیر فراوانی دارد.

ادامه مقاله :اعتماد به نفس – بخش دوم

تهیه‌‌کننده: مژده پورحسین، کارشناس ارشد روانشناسی